ډاکټر بسم الله م ډیورنډ کرښه د افغان ملت په تاریخ کې یو له هغو کرښو څخه ده چې د استعمار، استیلا او جبر نښه ورته ویل کیږی . دی کرښی نه یوازې جغرافیایي ویش رامنځته کړی، بلکې د یوه واحد قام ، کلتور، ژبې او کورنۍ غړي یې په زور سره جلا کړي دي. د افغانانو لپاره دا کرښه یو نه جوړېدونکی یا ناسورزخم دی چې لا هم تازه پاتې دی. په نولسمه پېړۍ کې، نړۍ د "لویې لوبې" میدان ګرځېدلی وو . انګریزانو د هند لویه خزانه تر واک لاندې لرله، او روسان د مرکزي آسیا له لارې د هند پر لور خوځېدل. د روسانو د نفوذ د مخنیوي لپاره، انګریزانو هڅه وکړه چې افغانستان د هند او روسیې ترمنځ د بوفر زون په توګه وکاروي. د همدې ستراتیژۍ په چوکاټ کې، د انګریزانو استازی سر مورټیمر ډیورنډ کابل ته راورسېد. په ۱۸۹۳ کال کې، د امیر عبدالرحمن خان او د برتانوي هند د بهرنیو چارو د منشي مورټیمر ډیورنډ ترمنځ خبری وشوی او وروسته بیا دا کرښه د افغان ملت د ارادې خلاف، د یوه قام پر سینه راکش شوه. د دې کرښې له امله، د افغانستان سیمې لکه باجوړ، خیبر، کوټه، وزیرستان، بلوچستان، صوات او نورې له افغانستان څخه جلا شوې . د وخت پاچا عبدالرحمن خان او له هغه وروسته هېڅ افغان واکمن دا کرښه په رسمیت نه ده پېژندلې او هیڅ داسی سند شتون نلری چی افغان واکمنانو پری لاسلیک کړی وی . کله چې افغانستان خپله خپلواکي اعلان کړه، غازي امان الله خان د زور او جبر له لارې ټول لاسلیک شوي تړونونه باطل اعلان کړل. په ۱۹۴۷ کال کې، پاچا محمد ظاهر شاه د پاکستان د جوړېدو پر مهال په ښکاره توګه اعلان وکړ چې افغانستان د ډیورنډ کرښه نه مني، د افغانستان استازی حسین خان عزیز د ملګرو ملتونو په غونډه کښی چی په همدی اړه راغوښتل شوی وه وی ویل : هغه هیواد چی زمونږ پر خاوره جوړیږی مونږ یی نه منو او نه یی په رسمیت پیژنو . په ۱۹۴۹ کال کې د کابل لویې جرګې چی پکښی د پارلمان ددواړو مجلسونو غړی او د کرښی دواړ خواوو قامی مشرانو او ولسی استازی ګډون درلود دواړو نه یواځی دا کرغیړنه کرښه رد کړه ، بلکی ټول هغه تړونونه چی د استعمار په وخت کی د جبر ، زور او ظلم په واسطه تحمیل شوی وو رد کړه او وی ویل: تر ننه پوری چی کومی پریکړی شوی دی د افغانانو لپاره حقوقی حیثیت او اعتبار نلری او دا پرېکړه د افغان دولتونو لپاره د یوه منشور په توګه پاتې شوه .په کال 1969نړیوال کنوانسیون هم دا فیصله او پریکړه وکړه :ټول هغه قراردادونه ، چی د حاکم او محکوم ، د استعمار او مستعمره ، د ظالم او مظلوم تر مینځ په جبر او زور لاسلیک شوی دی هیڅ حقوقی او نړیوال ارزښت او حیثیت نلری او فسخه دی . بله د پام وړ خبره او سند دادی ، چی ډیورنډ په خپل کتاب کښی د «ډیورنډ ژوند لیک » تر نامه لاندی لیکی: چی ډیورند لاین رسمی سرحد ندی ، دا یوه د نظارت او کنترول لاندی ( بوفر زون ) جغرافیه ده . د ډیورنډ کرښې دواړو غاړو ته مېشت قومونه، چې ګډ تاریخ، ژبه او کلتور لري، له یو بل څخه جلا شوي دي. دا جلاوالی نه یوازې د کورنیو اړیکو خنډ شوی، بلکې د اقتصادي تبادلو، تعلیمي فرصتونو او ټولنیز پرمختګ پر وړاندې هم خنډونه رامنځته کړي دي. د اروپايي پارلمان د مرستیال رییس ریشارډ چارنسکي په یوه مقاله کې راغلي چې "د ډیورنډ کرښې د بیاکتنې وخت رارسېدلی". نوموړي د لوېدیځو هېوادونو غوښتنه کړې چې د افغانستان تاریخي حقونه باید پر ځای شي او دا کرښه باید له سره وکښل شي. دا څرګندونې د نړیوالو سیاستوالو له خوا د افغان دریځ د ملاتړ نښه ګڼل کېږي . یواځې د اشرف غني د واکمنۍ پر مهال، د یوې پټې معاملې په لړ کې، د ډیورنډ کرښې په امتداد اغزن تار کش شو او د صفري نقطې پر سر د پاکستان له خوا نظامي تأسیسات جوړ شول. دا عمل د افغان ملت له خوا د خیانت په توګه یاد او د تاریخ پر سینه تور داغ ګڼل کېږي، ددی خیانت یادونه د تاریخپوه ، لیکوال او اکادمیک شخصیت جناب شهسوار سنګروال صاحب په ویدیو یی مرکه کښی چی تازه نشر شویده او لینک یی لاندی شریک شوی دی کتلای شی . ډیورنډ کرښه د استعمار یوه ظالمانه، غیر انساني او غیر عادلانه پریکړه ده چې د افغان ملت د ارادې خلاف تر سره شوې. دا کرښه نه منل شوې، نه به ومنل شي، او د افغانانو لپاره به تل یو نه جوړیدونکی زخم پاتې وي. ای د باتور افغان تاریخ جوړونکی نسل بچیانو چی د لوی افغانستان دپاکی خاوری په لمن کښی زیږیدلی یاست دا واورۍ ! په ۱۹۴۷ کال کې، د استعماري قدرتونو د شومو نقشو له مخې، زموږ د پېړیو یووالی د قیچي په څېر پرې شو. یو مصنوعي هېواد، د پاکستان په نوم، د استعمار وروستۍ مورچه وګرځېدله؛ مورچه چې تر نن ورځې پورې د ترهګرۍ، تفرقې، او ناامنۍ زېږنده ده. پاکستان نه یوازې د انګریز د استعمار وروستۍ پناه ده، بلکې د سیمې پر بدن یو ناسور زخم دی. دا زخم زموږ د سولې، ورورولۍ، او پرمختګ پر وړاندې خنډ دی. خو باتور لوی افغان ولس، چې د تاریخ په اوږدو کې یې د هر یرغل پر وړاندې لکه غر دریدلی، قربانی ورکړی او میدان یی ګټلی، نن هم د دې توان لري چې د سیمی پر بدن دا ناسورزخم له منځه یوسي. زموږ د اتلانو زړونه، زموږ د شهیدانو وینی، او زموږ د ولس اراده به دا د استعمار وروستۍ مورچه هم ونړوي انشالله . دا رسالت زموږ پر اوږو دی. دا د زمان او تاریخ غوښتنه ده. دا د راتلونکو نسلونو د بقا او سوکالۍ لپاره ژمنه ده. ژوندی د وی لوی او خپلواک افغانستان .

غبار در مسير تاريخ تشريح ميکند که چگونه دسايس استعمارى در تبانى با عناصر ارتجاعى براى از پا در آوردن شاه امان ﷲ بکار افتاده بود: « مثلاً در کابل يکنفر منجم انقراض حتمى سلطنت را پيشگوئى کردو بسرعت اين پيشگوئى در بين حلقه هاى در بارى منتشرگرديد. درحوزه هلمنديکنفر آخند خوابى جعل کرد و افواه شدکه تاج از سرشاه افتاده است. اين تنها نبود، در سرتاسر حدود شرقى افغانستان به هزارها تصاوير جعلى نيم برهنه بنام ملکه افغانستان پخش گرديد و عزيمت طالبات افغانى از سرحدات شرقى به قسطنطنيه با تعابير معکوسى در بين توده ها منتشر شد. يک شيخ هم در جنوب (منظورنورالمشايخ است) و يک مرشددرشمال ( منظورمحمدصادق مجددى است) علناً رفتار شاه را ضد شريعت اسلام اعلام کردند.و کلنل لارنس معروف (به پيرکرمشاه) گفته ميشد که در جامه ملائى در شرق افغانستان داخل گرديده و هيزم اغتشاش را آتش زد. حتى اين موضوع در جرايدشوروى و انگليسى مطرح بحث قرارگرفت.»(غبار،ج1، ص 814) نورالمشایخ مجددی که دشمن سرسخت شاه امان الله بود در دیره اسماعیلخان هندبرتانوی اقامت داشت ودر میان کوچی ها که مریدان سنتی او بودند این شایعه را پخش کردکه امان الله از اروپا با خود ماشینی اورده که با ان جسد مردۀ انسانها را میسوزاند و از گوشت و استخوان انهاصابون درست میکند. مبلغ ٣٠ روپيه ميدهد که يک شخص ثروتمند را آتش بزنند و مردمان غريب را رايگان مى سوزانند. ملا ها را نيز ميسوزانند که از انتشار امراض جلوگيرى نمايند.( آتش در افغانستان، ص ٦٥ ) پیام کلی این شایعات وتبیلغات شورش مردم برضد شاه وخلع شاه از قدرت بود. مردم جاهل واکثر بیسواد افغانستان فریب این دروغها را خوردند وبدان باورکردند ودرنومبر۱۹۲۸ در شینوار مشرقی وسپس ‌درشمالی کابل علیه شاه دست به شورش زدند وعمارات دولتی را به اتش کشیدند وبغارت وچپاول پرداختند. هیاتهای مذاکره با شورشیان از کابل اعزام شداما از آنجا که لحن دولت با شوروشیان نرم وصلجویانه بود، آنها این برخورد دولت را حمل برضعف دولت نموده برخواسته های ناروای خودپافشاری کردند وبا این کارخود شاه را از خدمت بخود دلسرد ومحبور به ترک از کشور ساختند و بجای او یک دزد مشهوررا برخود پادشاه ساختند و او را خادم دین رسول الله لقب دادند. درحالیکه او از دین حتی وصوگرفتن را هم یاد نداشت تا چه رسد به خدمت به دین رسول الله؟ غبار سقوط رژیم مترقی امانی وبقدرت رسیدن بچه سقو را بجای شاه امان الله یک فاجعه تاریخی میداند. حقیقت هم همانست که غبار میگوید، پس ازاشغال ارگ توسط حبیب الله کلکانی(بچۀ سقاو)در۱۸ جنوری ۱۹۲۹، تمام دست آورد هاى استقلال و روشنفکران و تحول طلبان افغانستان ، نقش بر آب شد. دروازه هاى مکاتب و آموزشگاه ها دولتى مسدود گرديد. بی امنيتى، زورگوئى، تجاوز به مال و دارائى و ناموس مردم آغاز شد. هواداران نهضت امانى يکى پى ديگرى به زندان و شکنجه و ترور و اعدام سپرده شدند. بچۀ سقاو ، بمنظور بقای حکومت حود، تجاوز وفحشا ونفاق وشقاق قومی وزبانی را درمیان مردم دامن زد و با صدور فرامین رسمی، رسماً یک قوم را علیه قوم دیگر تحریک نمود، چنانکه بقول کاتب « بين ملت مخالفت لاينحلی را حادث ساخته، توليد نفاق و شقاق نمود و اساس تخريب بلاد و تقاتل عباد نهاده، بغض و فحشاء را پديدار کرد وجمهور سکنه در ورطه مشقت و قتل وغارت واسارت افتاد.»( فیض محمدکاتب، نژاد نامه افغان ، طبع ۱۳۷۲ايران، ص ۴۱) . کاتب در کتاب دیگرخود( تذکرة الانقلاب) حکایتی نقل میکند که معلوم میشود بچۀ سقاو درعین بیسوادی آدم مکار وحیله گر و عوام فریبی بوده است. خلاصۀ نوشتۀ کاتب چنین است: روز دوشنبه ۲۷ شوال(۱۹ حمل ۱۳۰۸ش)بچۀ سقاو کلانتران وریش سفیدان کابل را در قصردلکشا دعوت کرد و در محضر آنها که عده ای از مردم شینوار و لوگر هم حضور داشتند، چنین گفت:«امان الله خان از دین اسلام روی برتافته، به پرستش اصنام پرداخته، میخواست عموم ملت افغانستان را به اجبار و فشار بت پرست سازد. تا اینکه من به تحریک علمای ربانی درحالی که دست از جان شسته ، کوه گرد سرقت وصحرانورد غارت بودم، اقدام بر قلع وقمع اوکرده، مظفر به مرام آمدم که اینک به بیعت جمعی ازمسلمانان وعلما، جالس اورنگ امارت گردیده ساعی و جاهدم که تائید دین شریف سید المرسلین نمایم.و پس ازادای اینگونه کلمات پردۀ اصنام و مجسمه های که از حفریات باستانی از نواحی :جلال اباد، بگرام، کوهدامن، خواجه صفا، وغیره جاها، باجد وجهد مسیو «فوشه» فرانسوی ومسیو «برتو» بدست آمده بودند، و ایشان حصۀ خود را در پاریس برده، وحصۀ دولت افغانستان را طبق قرارداد معینه،به کار پردازان حکومت سپرده بودند، وامان الله خان آنها را با بت های که در عهد امیر عبدالرحمن خان و امیر احبیب الله خان مرحومان ازمزار خواجه صفای کابل وقلعۀ مرادبیک کوهدامن وبگرام کوهستان وغیره مواضع سمت شمالی کشف شده بودند و در موزیم خانه نهاده بود، برداشته به حضار گفت: اینست معبودهای او که به چشم سرمی بینید. ودو سه روز قبل آنها را به شنواریان نیز نموده بود وایشان دست او(بچۀ سقاو) را بوسیده به زبان افغانی(پشتو) گفتند:«قربان دی سم، بیشک ته پادشاه داسلام او بت شکن یی! » واین نمایشات در قلوب عامه که از علم تاریخ وادیان بی خبر بودند، مؤثرمی نمود. و در خاتمه از ورود امان الله خان با لشکرگران در غزنین ومحمدنادرخان در لهوگرد ولشکر هزاره در غوربند وکوتل اونی وخرس خانه(خیرخانه) به حضار آگهی داده گفت: اگر کسی را شما مردم دانا ،سزاوار امارت وحراست ملک وملت وتعمیر بلاد می دانید، به امارت برداشته مرا به رتبۀ حواله داری جای دهید، بنده همین بت ها باشم اگراز رأی وامضای شما سر بکشم. والبته به همان لباس وخوراکی که از پیش عادی بودم قناعت نموده ترک حب جاه نمایم.... وعامۀ کابل که در عقب شکوه ها و بدگوئی ها به عادت مستمرۀ خود دارند، همه گفتند: شما رابه پادشاهی قبول داریم واو هم باورکرد.»( تذکر الانقلاب،چاپ علی امیری، صص۱۲۹-۱۳۱، مقدمۀ نژادنامه افغان، ص ۴۰) غبارمیگوید:حبیب الله کلکانی باری قصد کرده بود تا امان ﷲ خان را در پغمان ترور کند، مگرنکرد. او دليل انصراف خود را چنين گفت:« اميردر حاليکه آفتابه آب در دست داشت از اطاقش بيرون آمد و بگرفتن وضو پرداخت.من که تا آن هنگام فکر ميکردم او کافر و از خدا روى برتافته است، مگر اينک مى بينم که مناسک شريعت و اسلاميت را بجا مى آورد از تصميم خود منصرف شدم و با خود گفتم که چرا يک چنين جوان خوش سيما و مسلمان را به قتل برسانم و لهذا از کشتن او منصرف شدم.» ( غبار،ج۱، ص ۸۱۶) اما حبیب الله تا آخر به اين عقيده خود نسبت به امان ﷲ خان باقى نماند و وقتى قصر باغ بالا را تصرف نمود، نزد سفير انگليس همفريز رفته گفت : «امان ﷲ کافر شده و من اراده دارم تا او را بقتل رسانده حکومت جديد تشکيل نمايم .» وسفير گفت : «بايد سفارتها را احترام کنى !»( فرهنگ،افغانستان در پنج قرن اخیر،ج۱، ص۵۳۹) وبراى مدت 9ماه همان ملتى که بگفته همفريز سفير انگليس درعهد امانى، از سوراخ هاى بينى هر افغان نفس آزادى و استقلال فوران ميکرد، چنان در بند کشيده شدند که در کابل هرکه دختر زيبائى داشت بزور به نکاح دزدان همکار پسر سقاو در آورده ميشد، چنانکه سيد حسين وزيرحربيه سقوی در مدت ٩ ماه چهل بار عروسی کرد و حرم وسيعى از زنان نکاح کرده و بى نکاح بوجود آورده بود که بعلت وسعت حرم بعد از مرگش بسيارى از آنان باکره مانده بودند.( دکتور خليل وداد بارش، حبيب الله، مردی در حريق تاريخ، ۱۳۷۷ پشاور، ص ۱۰۶، ۱۶۲) نجات مردم کابل وسراسر افغانستان از دست دزدان مال و ناموس وعزت وشرف وغرور مردم افغانستان، یک کار سترگ ملی بود که با فداکاری وجانبازی اقوام سلحشور ودلیرقبایل جنوب کشور (بخصوص مردم وزیرستان تحت رهبری جرنیل یارمحمد خان وزیری) وجانبازیهای مردم جاجی پکتیا برهبری سپهسالارمحمد نادرخان،تحقق یافت. نادرخان به حیث کسی که بیشترین خطر، وهتک حرمت متوحه خانواده خودش و شهریان کابل و ناموس تمام مردم افغانستان شده بود، کاملاً حق داشت تا آن گروه نابکار دزد و متجاوز و چپاولگر را با هر وسیله ای ممکن ، دستگیر و اعدام نماید، زیرا که درد و رنج وخشم ونفرت وحس انتقام گیری از چنین عملی را کس یا کسانی تا عمق اسخوان خویش درک و احساس کرده میتواند که چنین مصیبتی برسر فامیل خودش آمده باشد. و جز اعدام متجاوزان ، هیچ چیز دیگری نمیتواند قلب های داغدار پر از نفرت وانتقام را را اطفاء و متسلی کند. پایان ۱۱ /۳ / ۲۰۲۲